Експлозијата на реакторот број 4 на нуклеарната централа во Чернобил во близина на Припјат, Украина во 1986 година останува најлошата нуклеарна катастрофа во историјата на човештвото. Зад себе остави 30-километарска зона на исклучување – пуст пејзаж каде што високи нивоа на радијација се уште се присутни неколку децении по инцидентот.
Во оваа зона, сепак, научниците открија опстанок на отпорна црна габа наречена Cladosporium sphaerospermum. По катастрофата во Чернобил, научниците забележаа дамки од поцрнет раст на ѕидовите на реакторот бр. 4 – габи кои изгледаа како да напредуваат таму каде што зрачењето беше највисоко.
Оваа габа се прилагодила на ниво на зрачење кое би било смртоносно за повеќето форми на живот. Уште пофасцинантна е нејзината способност да се „храни“ со ова зрачење, користејќи го како извор на енергија, слично како растенијата ја користат сончевата светлина за фотосинтеза.
Понатамошните истражувања открија дека овој и некои други видови црни габи, како што се Vangiella dermatitis и Criptococcus neoformans, поседуваат меланин, пигментот одговорен за бојата на човечката кожа. Меѓутоа, кај овие габи, меланинот имал друга цел: го апсорбирал зрачењето, кое потоа се претворало во употреблива енергија, овозможувајќи му да расте во области со интензивна радиоактивна изложеност.
Тоа е извонредна адаптација која нуди увид во тоа како животот може да цвета во некои од најекстремните и најнепријателските места на планетата.
Како зрачењето се претвора во извор на енергија за габите?
Cladosporium sphaerospermum припаѓа на група габи познати како радиотрофни габи. Радиотрофните организми можат да фатат и користат јонизирачко зрачење за да иницираат метаболички процеси. Во случајот на C. sphaerospermum, неговата висока содржина на меланин му овозможува да апсорбира зрачење, слично на тоа како растенијата ја апсорбираат сончевата светлина преку хлорофилот. Иако овој процес не е идентичен со фотосинтезата, тој има споредлива цел и ја претвора енергијата од околината за да го одржи растот. Овој феномен, наречен радиосинтеза, отвори возбудливи насоки во биохемијата и истражувањето на радијацијата, пишува Форбс. Меланинот, кој се наоѓа во многу живи организми, делува како природен штит против УВ зрачењето. Меѓутоа, во C. sphaerospermum има позначајна улога од штит: го олеснува производството на енергија со претворање на гама зрачењето во хемиска енергија.
Една статија објавена во списанието PLOS ONE во 2007 година го потврди овој необичен механизам на производство на енергија, покажувајќи дека габите како што е C. sphaerospermum одгледувани во средини со високо зрачење имаат тенденција да растат побрзо од оние во нерадиоактивни услови. Тоа е откритие што го преобликува разбирањето на научниците за стратегиите за преживување на екстремофилите – организми кои можат да издржат екстремни еколошки услови.
Радиотрофните габи можат да бидат сојузник во борбата против зрачењето
Откривањето на C. sphaerospermum во зоната на Чернобил го обнови вниманието на радиотрофните габи, особено за нивната потенцијална улога во биоремедијацијата – процесот на користење живи организми за отстранување на загадувачите од околината.
На радиоактивни локации како Чернобил, каде што конвенционалните методи за чистење се предизвикувачки и опасни, радиотрофните габи може да обезбедат побезбедна, природна алтернатива, според статијата од април 2008 година објавена во FEMS Microbiology Letters. Бидејќи C. sphaerospermum може да апсорбира зрачење и да го користи како гориво, научниците ја истражуваат можноста за користење на овие печурки за да ги содржат и потенцијално да ги намалат нивоата на радијација во контаминираните области.
Надвор од границите на зоната на исклучување, научниците истражуваат други апликации, особено во областа на истражување на вселената. Суровата, радијациона средина на вселената е еден од најзначајните предизвици со кои се соочуваат долготрајните мисии на Марс и пошироко.