Иако моралните норми се засноваат на традиција, култура или религија, темелите на моралот се веќе дефинирани во нашите гени. Тие ја дефинираат нашата интуиција, нашите архаични чувства.

За да можат луѓето да живеат мирно еден до друг, заедниците дефинираат одредени правила кои секој мора да ги следи. Кој ги прекршува овие правила доаѓа во судир со моралните норми на тоа општество. Асоцијалното однесување може да доведе и до „исклучување“ од заедницата.

Моралот не го одредува само образованието

Многу научници се убедени дека моралот настанал со еволуцијата. Уште пред 400.000 години, кога луѓето почнале да ловат или да собираат храна заедно, тие веројатно ги дефинирале моралните норми во нивните заедници.

„Луѓето отсекогаш живееле во општества, а општествениот живот значи живеење според правила“, вели биологот Јирген Берајтер-Хан од Универзитетот во Франкфурт. „Во тоа го гледам изворот на моралот и тој директно може да создаде одредена предност во процесот на еволуција.

Со други зборови, живеењето во заедница го олеснува опстанокот.

Науката за мозокот го лоцира моралот

Со прашањето за изворот на моралот се занимава и гранката на науката која го истражува човечкиот мозок. Испитаниците се придружуваат на скенирање со магнетна резонанца (МРИ) и треба да решат различни морални проблеми. За тоа време, невролозите мерат кои области на мозокот се активни при решавање на овие задачи.

За целите на новото истражување, истражувачкиот тим собран околу Фредерик Хоп од Универзитетот во Калифорнија, Санта Барбара, ја снимил мозочната активност на 64 испитаници. Тие беа соочени со 120 различни ситуации од категоријата морално или социјално погрешно или несоодветно однесување. Испитаниците, на пример, морале да одговорат на прашањето дали е морално да се мами на тест или тоа за нив е банална работа. Или, на пример, морале да кажат дали е соодветно однесување да пијат кафе со помош на лажица?

Резултатот од таа студија е недвосмислен: не постои такво нешто како централно место каде што моралот престојува во мозокот. Тоа е всушност широка област на мозочна активност во различни делови на мозокот. Ова не е изненадувачки, со оглед на сложеноста на поставените прашања.

Олеснителни околности?

Ако прашањето за моралот е „напишано“ во нашите гени, односно ако моралот или неморалот зависи од активноста на нашиот мозок, тогаш што всушност значи ова во пракса? Па, како да ги оцениме луѓето кои на некој начин се упадливи, кои некако (негативно) се истакнуваат и кои свесно ги прекршуваат моралните норми?

Тоа се прашања со кои се занимава и судството. Видливи отстапувања често се забележуваат кај лица кои се карактеризираат со особено висока доза на криминална енергија, кај екстремно агресивни лица или кај психопати. Односно, одредени делови од мозокот се помалку активни кај нив отколку кај останатата популација. Психопатите се „емоционално ладни“ луѓе, пресметани се, не познаваат страв, ниту пак имаат сочувство за другите.

Но, што значи ова отстапување од вообичаената количина на мозочна активност за проценка на нивната вина? Дали криминалците, поради нивните специфични мозочни активности, можат да се сметаат на олеснителни околности? Звучи малку бизарно, но неколку вакви преседани веќе се забележани во правната пракса.

Во Италија, во 2009 година, една година затвор беше „отпишана“ за убиец чии психијатриски нарушувања веќе беа препознаени како релевантни. Со скенирање на мозокот на убиецот, откриено е дека тој има специфичен генотип кој негативно влијаел на физиологијата на неговиот мозок, односно дека е „виновен“ што е склон кон агресивно однесување.

Склоност кон агресија

Жената која во 2011 година, исто така во Италија, призна дека го извршила убиството, е осудена на 20 години затвор – не доживотен затвор, што е вообичаена казна во таа земја за вакво кривично дело. За ваквата релативно блага казна можела да се заблагодари и на скенирањето на мозокот при кое било утврдено дека обемот на нејзината мозочна маса е помал од просекот. Покрај тоа, таа имала и „ризичен“ ген, кој е поврзан со тенденција за агресивно однесување.

Во повеќето земји сè уште не постои единствена правна практика за ова прашање. Одлуката се носи од случај до случај, бидејќи не постои единствен „шаблон“ за криминални нарачатели. Тешко е да се споредат човечките мозоци.